Генезіс феадалізма на беларускіх землях

Уводзіны.
Галоўным зместам перыяду ранняга сярэднявечча быў комплексны працэс генэзісу феадалізма. Ягонае ядро складала фарміраванне новага феадальнага спосабу вытворчасці, яго высновы – феадальнай зямельнай уласнасці ў яе розных формах [2, с. 5].
Генэзіс феадалізма суправаджаўся развіццём новых, феадальных форм пазаэканамічнага прымушэння. Адначасова развіваліся новыя, раннефеадальныя дзяржавы. Генэзіс феадалізма прывёў таксама да істотных зменаў і ў культурным жыцці грамадства, ідэялагічнай надбудовы, сацыяльнай псіхалогіі [2, с. 6].
Працэс феадалізацыі грамадства пачаўся ўжо ў перыяд ранняга сярэднявечча. У большасці рэгіёнаў Еўропы ён прайшоў у два этапы. На першым фарміраваліся тры сацыяльныя структуры. Другі этап генезісу феадалізма характэрызуецца тым, што феадальны ўклад становіцца вядучым. Афармляюцца асноўныя класы феадальнага грамадства – буйныя феадальныя землеўладальнікі рознага тыпу і залежныя сяляне, паступова паглынаючыя старыя класы. Дзяржава ў гэты час набывае ўжо феадальны характар, хоць і не цалкам завершаны. На гэтым пазнейшым этапе феадалізацыя грамадства развіваецца не толькі за кошт каралеўскіх падараванняў, але і за кошт спусташэння мас вольных сялян і ўцягвання іх у залежнасць ад феадальных уласнікаў зямлі, у тым ліку і дзяржавы. Другі этап генэзіса феадалізма завяршае складанне новай феадальнай сацыяльна-эканамічнай фармацыі [2, с. 8-9].
Археалагічныя і пісьменныя крыніцы сведчаць, што эканоміку беларускіх зямель раннефеадальнага перыяду вызначала ў асноўным сельская гаспадарка. З узнікненнем прыватнай уласнасці на зямлю, ёю сталі валодаць князі, баяры, дружыннікі, царква. Сяляне-супольнікі пераўтвараліся ў залежных людзей. Дзяржаве, уладальнікам зямлі яны плацілі даніну – мех, мёд, воск, выконвалі павозную павіннасць [3, с. 37].

Заключэнне.
Поспехі, дасягнутыя ў сельскагаспадарчай вытворчасці, стварылі аб’ектыўныя эканамічныя перадумовы для аддзялення рамяства і гандлю ад земляробства. Месцам канцэнтрацыі гэтых відаў гаспадаркі з’яўляліся гарады [5, с. 51].
Сельскагаспадарчая вытворчасць у сярэднія вякі з’яўлялась асноўнай рысай дзейнасці ўсходніх славян. Тады галоўнай галіной сельскай гаспадаркі было земляробства. Яно знаходзілася ў непасрэднай залежнасці ад прыродна-кліматычных умоў і традыцый, якія складваліся стагоддзямі [6, с. 245].
Істотнае значэнне для разумення працэсу станаўлення феадалізму мае пытанне аб часе ўзнікнення гарадоў. Яны садзейнічалі разбурэнню перажыткаў патрыархальна-родавых адносін. Узнікненне гарадскога жыцця было прераломным момантам у развіцці грамадства. Гарады ўзнікалі пры паглыбленні грамадскага падзелу працы – аддзялення рамёстваў ад земляробства, якое адбылося пры пераходзе ад першабытнаабшчыннага да феадальнага ладу, як гэта назіралася ў большасці краін Еўропы.
Дынаміка грамадскага развіцця славян была такая, што цяжка высветліць, калі канчаецца ваенная дэмакратыя і пачынаецца феадалізм. Утваралася шматукладнае грамадства, дзе феадальны ўклад паступова пераважаў над іншымі. Да канца X ст. асноўным слоем усходнеславянскага грамадства заставаліся зямляробы-абшчыннікі. Побач з тым у IX– XI стст. марудна развіваўся працэс феадалізацыі.
Гістарычныя ўмовы першых стагоддзяў феадальнай эпохі абумовілі працэс узнікнення розных форм феадальнай залежнасці. Сяляне станавіліся закупамі, радовічамі, уключаліся ў чэлядзь, закладваліся ў халопы. Крыніцы XII – XIII стст. называюць асноўныя віды феадальнага землеўладання: барскае, княскае, царкоўнае [7, с. 83].