Сучасная Беларуская Гістарыяграфія падзелу Рэчы Паспалітай

Уводзіны

Гістарыяграфія - гэта навука, якая вывучае працэс накаплення ведаў аб развіцці чалавенага грамадства і пераўтварэння іх у навуку, характарызуе розныя погляды на гістарычныя з'явы, разглядае працэс удасканалення метадаў гістарычнага даследавання. Прадметам гістарыяграфіі гісторыі Беларусі з'яўляецца гісторыя вывучэння айчыннай гісторьі гістарычнай навуцы Беларусі.
Паколькі прадмет даследавання цесна звязаны з паняццем «гістарычная навука», гістарыяграфія ўключае ў сябе два кірункі: 1) арганізацыя навукі (структура навуковых і вучэбна-навуковых установаў, падрыхтоўка кваліфікаваных кадраў, крыніцазнаўчая база навукі, метадалагічная аснова даследаванняў, перыядычныя выданні і выдавецкая база і інш.); 2) дасягненні гістарычнай навукі (абагульняльныя калектыўныя працы, манаграфіі, артыкулы, дакументальныя публікацыі і інш.).
Таму гістарыяграфія гісторыі Беларусі вывучае арганізацыю гістарычнай навукі, даследчыцкую праблематыку (паказвае развіццё навуковага пазнання гістарычнага мінулага), тэарэтычную базу даследаванняў (выяўляе, якім чынам тыя ці іншыя тэарэтычныя канцэпцыі выкарыстоўваюцца ў працы даследчыка, уплываюць на фарміраванне навуковых школаў, плыняў), паказывае ўплыў палітычнай сітуацыі на канцэптуальную пазіцыю даследчыка.
Крытэрыяў вызначэння гістарыяграфіі як самастойнай гістарычнай дысцыпліны - пяць: значныя дасягненні ў галіне гэорыі і метадалогіі гістарычных даследаванняў, фармаванне цэнтраў па распрацоўцы гістарычных праблемаў, падрыхтоўка кадраў гісторыкаў, якія прафесійна займаюцца мінулым сваёй навукі, стварэнне навуковых даследаванняў, якія асвятляюць працэс развіцця гістарычнай навукі, фармаванне асаблівай навуковай лексікі.
Сучасная гістарыяграфія часоў Рэчы Паспалітай разглядаецца ў наш час у наступных навуковых працах: История Беларуси в документах и материалах / Авт.-сост. .Н.Кузнецов “Постановление Люблинского сейма об унии Великого княжества Литовского с Короной Польской – о государственном устройстве Речи Посполитой”,...

Частка 1. Сучасная гістарыяграфія часоў Рэчы Паспалітай

Гістарыяграфія часоў Рэчы Паспалітай у сучаснай гістарыяграфіі гісторыі Беларусі раглядае В.А. Белазаровіч В.А. наступным чынам.
Пад уплывам Асветніцтва і рэформы піярскіх школаўу І741 гісторыя была ўведзена ў школы Літоўскай правінцыі езуітаў як самастойны прадмет. Гэта ажыццявіў правінцыял Кароль Бартольд.
Кароль Бартольд (1680- 1745 гг.) нарадзіўся ў Мазовіі. Вучыўся ў езуіцкіх навучальных установах Пултуска, Варшавы і г. Вільні. Прафесар філасофіі і тэалогіі. У 1735 - 1737 гг. займаў пасаду рэктара Віленскай акадэміі, затым правінцыяла Літоўскай правінцыі езуітаў. Выкладаў рыторыку, філасофію, тэалогію, кананічнае права. Вёў барацьбу з піярамі заўплыў на сістэму адукацыі, абараняў шляхецкія вольнасці.
Будучы прафесарам Віленскай акадэміі, Бартольд у 17І9 і напісаў падручнік па гісторыі «Свята для першага класа», які шэсць разоў перавыдаваўся пад назвай «Вобразы князёў і каралёў Польшчы». Аўтар звёў гісторыю Рэчы Паспалітай да гісторыі польскіх каралёў і літоўскіх князёў ад легендарных часоў да Аўгуста II Моцнага. Тэкст перамяжаецца з палітычнымі і маральны высновамі, а таксама павучаннямі. [1, с.35-40]
Папулярнасць у першай палове XVIII ст. набыла праца Адама Нарамеўскага «Воблік сарматаў». Адам Нарамеўскі (1686 - 1736 гг.)- ураджэнец ВКЛ. Пасля заканчэння Віленскай акадэміі працаваў у ёй прафесарам, а затым выкладаў у езуіцкіх калегіях Варшавы і Пултуска.
У адпаведнасці з сярэднявечнай традыцыяй Нарамеўскі апісаў жыццё і дзейнасць каралёў, князёў, прымасаў і епіскапаў. Аўтар звярнуў увагу на працэс утварэння Польскага каралеўства і ВКЛ, паказаў гісторыю шляхты, рэфармацыйны рух, развіццё школьнай справы езуітамі. Праўда, ён некрытычна пераняў інфармацыю гістарычных крыніцаў, таму ў кнізе шмат фантастычных звестак. Нарамеўскі выступіў з асуджэннем Казіміра Лышчынскага.

Заключэнне

Паколькі прадмет даследавання цесна звязаны з паняццем «гістарычная навука», гістарыяграфія ўключае ў сябе два кірункі: 1) арганізацыя навукі (структура навуковых і вучэбна-навуковых установаў, падрыхтоўка кваліфікаваных кадраў, крыніцазнаўчая база навукі, метадалагічная аснова даследаванняў, перыядычныя выданні і выдавецкая база і інш.); 2) дасягненні гістарычнай навукі (абагульняльныя калектыўныя працы, манаграфіі, артыкулы, дакументальныя публікацыі і інш.).
Сучасная гістарыяграфія часоў Рэчы Паспалітай разглядаецца ў наш час у наступных навуковых працах: История Беларуси в документах и материалах / Авт.-сост. .Н.Кузнецов “Постановление Люблинского сейма об унии Великого княжества Литовского с Короной Польской – о государственном устройстве Речи Посполитой”, Белазаровіч В.А. Гістарыяграфія гісторыі Беларусі., Новае бачанне вытокаў і этапаў развіцця беларускай гістарычнай думкі было прапанавана Д. У. Каравым у працы «Белорусская историография в конце XVIII — начале ХХ вв.» (1996).
Другая палова XVIII ст. характарызуецца секулярызацыяй гістарычнай думкі і ў цэлым адукацыі ў ВКЛ. Гэта адбылося пад уплывам рэформы ордэна піяраў, якую правёў Станіслаў Канарскі ў 50 - 60-я гг. XVIII ст. Рэформа прадугледжвала вывучэнне польскай і французскай моваў, прыродазнаўчых дысцыплінаў, эстэтычнае і фізічнае выхаванне дзяцей, правядзенне практычных заняткаў за кошт скарачэння курса тэалогіі.
Таксама свой уплыў аказалі ідэі французскіх асветнікаў, творы якіх перакладаліся пры садзейнічанні Адукацыйнай камісіі. Адбыўся пераход ад гісторыі, узгодненай са Святым Пісаннем, да гісторыі дэсакралізаванай.
Пад кантролем і апекай графа Ігната Патоцкага былі напісаны новыя падручнікі па сусветнай гісторыі братамі Скшатускімі «Палітычная гісторыя для дваранскай моладзі», «Заўвагі па ўсеагульнай гісторыі для народных вучылішчаў». Да іх блізкай па сваёй свецкай накіраванасці стала кніга паўсеагульнай гісторыі піяра Д.Шыбінскага «Кароткія звесткі пра важнейшыя манархіі...