Станауленне и развицце Беларуска-Литоускай дзяржавы - ВКЛ (другая палова 13 - пачатак 14 ст.)

УВОДЗIНЫ


Мэта данай працы – разгледзіць пытанні станаўлення і развіцця беларуска-літоўскай дзяржавы Вялікага княства літоўскага (другая палова XIII - пачатак XIV ст.)
Вялікае Княства Літоўскае - гэта сярэднявечная беларуская дзяржава, што паўстала ў ХІІІ ст. на Новагародскай зямлі. Умацаванне яе адбывалася на эканамічным і культурным грунце старадаўных беларускіх княстваў - Полацкага, Турава-Пінскага і Смаленскага.
Увогуле, гісторыя Вялікага княства Літоўскага, Рускага, Жамойцкага ці беларуска-літоўскай дзяржавы здаўна прыцягвала ўвагу даследчыкаў мінуўішчьны. Ужо ў XVI ст. з'яўляюцца творы, што абапіраліся на беларуска-літоўскія летапісы і дакументальныя матэрыялы з дзяржаўнага і родавых магнацкіх архіваў. Пэўна, самай значнай з падобных прац была "Хроніка польская, літоўская, жамойцкая і ўсяе Русі" Мацея Стрыйкоўскага, выдадзеная ў Каралеўцы (сённяшні Калініград) у 1582 годзе. І сення існуе шмат даследванняў па пытаннях станаўлення і развіцця той дзяржавы, якая аказала значны ўплыў не толькі на сучасную Рэспубліку Беларусь, але і на Расійскую Федэрацыю, Літву (і іншыя краіны Прыбалтыкі) і нават Украіну і Польшчу.

1. Навуковыя канцэпцыі ўтварэння і этнічнай прыналежнасці ВКЛ


Існуе некалькі канцэпцый генезу ВКЛ i ўваходжання ў яго склад беларускіх зямель.
Адны вучоныя цэнтрам утваральння ВКЛ лічаць усходне-славянскія землі, дзе ўзнікла дзяржава Міндоўга (1230-1263 гг.), якая затым уключала ў свой склад заходне-славянскія землі.
Другія даследчькі мяркуюць, што цэнтраўтваральным ядром ВКЛ былі не acaбicтa літоўскія землі, а беларускія (так званая летапісная Літва) былі далучаны пазней [5, c. 44].
У праблеме ўзнікнення ВКЛ можна выдзеліць тры розныя падыходы [2], [4], [6], [7]:
1. Традыцыйная канцэпцыя. Сутнасць: утварэнне ВКЛ падаецца, як вынік захопу літоўцамі заходнерускіх зямель і іх гвалтоўнага далучэння да Літоўскай дзяржавы (старая вучэбная і навуковая літаратура).
2. Беларуская канцэпцыя. Сутнасць: выступае супраць пераважнай ролі літоўскага кампанента ў працэсе заснавання ВКЛ – не літоўская знаць захапіла рускія землі,а, наадварот, заходнерускія княствы далучылі да сябе Літву і заснавалі ВКЛ (прапагандуе М.Ермаловіч і нац. інтэлігенцыя з моманту атрымання Беларуссю дзяржаўнай незалежнасці).
3. Цэнтрысцкая канцэпцыя. Сутнасць: беларуска-літоўскае гаспадарства з цэнтрам у Наварагодку стала ядром магутнай шматнацыянальнай еўрапейскай дзяржавы – Вялікага княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага і іншых зямель. Беларускі і літоўскі народ з’яўляюцца гістарычнымі спадкаемцамі гэтай дзяржавы.
Станаўленне ВКЛ адбывалася з другой чвэрці ХІІІ па трэцюю чвэрць ХІV ст. Аб’яднанне праходзіла рознымі шляхамі: дынастычнымі шлюбамі, у выніку пагадненняў (дагавораў), у тым ліку і шляхам захопу. У аб’яднанні балтаў і ўсходніх славян у адзіную дзяржаву значную ролю адыграў узаемны палітычны інтарэс – неабходнасць супрацьстаяць крыжацкай і татара-мангольскай агрэсіі.

ЗАКЛЮЧЭННЕ


Такім чынам, намі былі разгледзены некаторыя пытанні гісторыі Беларусі і зроблены наступныя вынікі:
1) у XIII ст. існавалі значныя аб’ектыўныя – як знешнія (агрэсія мангола-татар і крыжакоў), так і ўнутраныя (шматлікія ваеныя міжусобныя канфліткы, якія пасляблялі ўдзельныя княствы) умовы і прычыны для аб’яднання беларускіх, рускіх, літоўскіх і іншых зямель у адзіную (моцную) дзяржаву. Трудна адзначыць, якія прычыны былі больш значныя, мяркуем, абедзьве.
2) у праблеме ўзнікнення ВКЛ можна выдзеліць тры розныя падыходы: беларускі, літоўскі, абодва. Аналагічна існуе некалькі канцэпцый этнічнай прыналежнасці ВКЛ: беларусы, літвіны (ліцвіны) і русіны.
3) роля Навагрудскага княства ва ўтварэнні новай дзяржавы значная, бо менавіта на яго тэрыторыя паўстала ВКЛ і вакол яго адбывалася далейшае пашырэнне межаў і ўсіленне, бо пачатковы этап станаўлення новай Беларускай дзяржавы характарызаваўся моцнымі цэнтралізацыйнымі тэндэнцыямі Новагародка, яго зацятай барацьбой з Жамойцяй, Галіцка-Валынскай зямлёй, а гэтаксама з крыжакамі - Лівонскім і Тэўтонскім ордэнамі. Замацаваўшыся на беларуска-літоўскіх землях, вялікалітоўскія князі, выкарыстоўваючы дыпламатыю, шлюбныя сувязі, рэлігійную палітыку, сілу зброі і інш. паступова падпарадкавапі большую частку ўфаінскіх і некаторыя рускія землі. У выніку была створана велізарная дзяржава - Вялікае княства Літоўскае, Рускае і Жамойцкае.
4) былі вызначаны некаторыя паняцці.