Беларуская дыяспара. Гисторыя и сучаснасць. Замежныя центры вывучэння и даследвання гисторыи Беларуси"

Першая масавая хваля працоўнай міграцыі з беларускіх зямель на рубяжы ХІХ–ХХ стст. у іншаэтнічныя рэгіёны абумовіла істотна новую ступень фарміравання беларускай дыяспары як сталага ці часовага пражывання значнай часткі народу (беларускай этнічнай супольнасці) за межамі дзяржавы (па-за гістарычнай тэрыторыяй свайго паходжання). У канцы ХІХ ст. – 90-я гг. ХХ ст. дыяспара ахопліва ад 1/6 да амаль што 1/3 часткі беларускай нацыі. Зыходзячы з гэтага вызначаны храналагічныя рамкі доследу – ХХ ст., калі міграцыя беларусаў набыла сталы і масавы характар, а самі яны засведчылі сябе ў замежжы адметнай, асобнай (сярод іншых) этнічнай супольнасцю.
Маштабнасць і значнасць гэтай з'явы ў гісторыі беларускай нацыі не магла застацца па-за ўвагай навукоўцаў (праўда, незаўсёды адпаведна яе ролі, ды ў розныя часы ў неаднолькавай ступені). Гэты дослед абмяжоўваецца толькі аглядам таго, як стогадовая гісторыя беларускай эміграцыі асэнсоўвалася на бацькаўшчыне і беларускімі даследнікамі ў замежжы. Пры гэтым улічвалася, што акрэсленне ды ўжыванне ў навуковай і публіцыстычнай літаратуры тэрміна “беларуская эміграцыя, іміграцыя” было звязана са шматлікімі складанасцямі з толькі ў пачатку ХХ ст., а нават у другой яго паловы .
Эміграцыя (ад лац. emigro - высяляюся), выезд грамадзяніна на пастаяннае або доўгачасовае пражыванне ў іншую дзяржаву па палітычных, эканамічных, нацыянальных, рэлігійных прычынах або з-за ваенных дзеянняў ці іншых надзвычайных сітуацый. Права на эміграцыю замацавана ва Усеагульнай дэкларацыі правоў чалавека 1948 і Міжнародным пакце аб грамадзянскіх і палітычных правах 1966 у дакументах Венскай (1986) і Капенгагенскай нарад па бяспецы і супрацоўніцтве ў Еўропе. У Беларусі пытанні эміграцыі рэгулююцца законам 1993г. аб уездзе і выездзе грамадзян. З 1992 у краіне створана і дзейнічае дзяржаўная міграцыйная служба. Канстытуцыяй Беларусі замацавана права грамадзян пакідаць краіну і бесперашкодна вяртацца назад. Беларусь можа даваць права прытулку асобам, якія...

На постсавецкай прасторы выявіліся працэсы самавызначэння беларусаў, іх арганізацыйнага аб'яднання. Да сярэдзіны 90-х гадоў нацыянальна-культурную дзейнасць праводзілі некалькі дзясяткаў грамадстваў, аб'яднанняў, клубаў, цэнтраў у больш за 40 гарадах 9 новых незалежных дзяржаў - Расіі, Украіны, Малдовы. Літвы, Латвіі, Эстоніі, Казахстана, Киргизстана, Узбекістана .
Разам з тым у іх дзейнасці выявіліся сур'ёзныя цяжкасці, абумоўленыя нацыянальна-культурнай індыферэнтнасцю суайчыннікаў, іх значнай асіміляцыяй, слабой фінансавай і матэрыяльнай базай цэнтраў дыяспары, іх відавочна недастатковай падтрымкай са боку і мясцовых улад, і беларускай дзяржавы.
Пасля прыходу да ўлады прэзідэнта А. Лукашэнка і адкату ад заваёў нацыянальнага адраджэння пачатку 90-х гадоў стаўлення паміж афіцыйнымі ўладамі і нацыянальна арыентаванымі цэнтрамі беларускай дыяспары блізкага і асабліва далёкага замежжа пагоршыліся. Большасць замежных суайчыннікаў негатыўна ўспрыняла вынікі прэзідэнцкіх рэферэндумаў 1995-1996 гг., расцаніўшы іх як наступ на беларускую мову і нацыянальную гістарычную сімволіку, усталяванне аўтарытарнага рэжыму і пагрозу беларускай дзяржаўнасці. Увосень 1995 г. 12 беларуска-амерыканскіх і 1 беларуска-канадская арганізацыя стварылі Кааліцыю ў абарону дэмакратыі і мае рацыю чалавека ў Беларусі, удзельнікі якой уладкоўвалі акцыі пратэсту падчас візіту А. Лукашэнка ў ААН у кастрычніку 1995 г. Беларуская дыяспара на Захадзе і грамадства «Бацьковщина» не падтрымліваюць фарсіраваную палітыку інтэграцыі Беларусі з Расеяй, лічачы, што гэта стварае рэальную пагрозу дзяржаўнай незалежнасці Беларусі.
Сёння самы шырокі спектр грамадскіх сіл Бацьковщины і дыяспары незалежна ад ідэалагічных і палітычных перакананняў аб'ядноўваецца на платформе прызнання таго, што нацыянальнае адраджэнне Беларусі, захаванне і развіццё беларускай мовы і ўсёй нацыянальнай культуры, прысутнасць беларусаў у міры як самастойнага і самабытнага этнаса магчымыя пры ўмове дзяржаўнай незалежнасці,...