"Міфапаэтыка Я.Баршчэўскага: генэзіс і мастацкія тэндэнцыі"

Тэрмін «фалькларызм» быў прапанаваны французскім фалькларыстам XIX ст. Полем Себійо для абазначэння розных заняткаў і захапленняў фальклорам у жыцці, мастацтве і г.д. Гэты тэрмін па-рознаму тлумачыцца і ўспрымаецца даследчыкамі ўзаемасувязей фальклору і літаратуры. Большасць даследчыкаў называюць фалькларызмам выкарыстанне ў асобным творы і ў творчасці пісьменніка структурна-мастацкіх элементаў, якія адносяцца або да сюжэтаў фальклору, або да яго вобразнай сістэмы, або да паэтыкі, або да яго лексікі і паэтычнай фразеалогіі. Фальклорныя элементы часам відавочны, але часцей за ўсё арганічна ўваходзяць у твор пісьменніка і ўяўляюць сабой непарыўнае цэлае з яго ўласнай творчасцю.
У паняцце фалькларызму ўваходзяць усе аспекты адносінаў мастака да народнай творчасці. У беларускім літаратуразнаўстве пытанням фалькларызму прысвечана манаграфія В. А. Каваленкі «Міфапаэтычныя матывы ў беларускай літаратуры». Гэта своеасаблівы прарыў у вывучэнні праблемы «фальклорнай міфалагізацыі ў літаратуры», як адзначыў сам аўтар [Каваленка 1981, 3]. Па сутнасці, гаворка ідзе аб міфафалькларызме. Хоць аўтар не ўжывае тэрмін і гаворыць аб вывучэнні праблемы міфалагізацыі мастацкай творчасці ў беларускім літаратуразнаўстве, ѐн вельмі дакладна акрэслівае два шляхі інтэграцыі міфалогіі ў творы – праз фальклор (міфафалькларызм) і праз папярэднюю літаратурную традыцыю.
У славянскх літаратурах, як адзначыў В. А. Каваленка, хоць з гэтым можна паспрачацца, «непасрэдная сувязь з міфалогіяй... як першасны выток мастацкай творчасці не прасочваецца». Нават у самых старажытных творах «сувязь «зваротная», г. зн. што міфы, паданні, легенды выкарыстоўваюцца літаратурай мэтанакіравана, у якасці мастацкага прыѐму» [Каваленка 1981, с. 7 – 8].
Фалькларызм мастацкага твора выяўляецца на яго розных функцыянальных зрэзах. Элементы фальклору могуць быць уключаны ў твор як складнікі сюжэта (матывы, вобразы) і ўспрымацца як інтэртэкстуальныя ўкрапленні. У іншых выпадках фалькларызм выяўляе сябе...

Кніга “Шляхціц Завальня, або Беларусь у фантастычных апавяданнях” адзін з найлепшых твораў Яна Баршчэўскага. У аснову твора пакладзены матэрыял беларускага фальклору, багаты і разнастайны. Па словах самога аўтара, аповяды жыхароў Паўночнай Беларусі, якія пераходзілі ад чалавека да чалавека са старадаўніх часоў, сталі для яго гісторыяй гэтай зямлі, характару і пачуццяў беларусаў.
“Шляхціц Завальня” складаецца з асобных апавяданнсваей кампазіцыі гэта цэласны твор, усе апавяданні аб’яднаны ў адно цэлае вобразам галоўнага героя, шляхціца Завальні, і яго пляменніка Янкі. На першы погляд, усе ававяданні моцна адрозніваюцца паміж сабой. Аднак іх яднае тэматыка.
Формы ўзаемадзеяння Я. Баршчэўскага з вуснай народнай творчасцю вельмі разнастайныя. Аўтар звяртаецца да фальклорных сюжэтаў і матываў, вобразаў і ўяўленняў, сродкаў тыпізацыі і ўмоўнасці. Аднак “Шляхціц Завальня” наколькі фальклорны твор, настолькі і арыгінальны, індывідуальна-аўтарскі.
Твор Яна Баршчэўскага адносяць да фальклорнага, але гэта фальклорнасцт асобага роду, не падобная на творы вуснай народнай творчасці.
Апавяданні Яна Баршчэўскага напісаны пад уплывам рамантычный літаратуры і творчасці Адама Міцкевіча. Рамантыкі, выкарыстоўваючы фальклорныя творы, пры дапамозе алегорый і сімволікі расказвалі пра палітычнае і нацыянальнае жыцце свайго краю, сваей Радзімы. Пісьменнікі рамантычнага кірунку займаліся міфатворчасцю. Аднак у тагачасных умовах жосткай цэнзуры яны вымушаны былі карыстацца іншасказальнымі формамі творчасці, прытчамі, фантастыкай.
Ян Баршчэўскі называе свлй твор фантастычным. Тым самым ен хацей пазбегнуць лішняй увагі да сваіх апавяданняў з боку цэнзуры. Проза пісьменніка інтэрпрэтуецца алегарычна, на двайны сэнс мы знаходзім указанні ў самім творы. Апісанні звышнатуральных падзей падаюцца ў іншасказальным, алегарычным сэнсе. Выкарыстаннем алегарычных сродкаў Я. Баршчэўскі да М. Гогаля. У абодвух пісьменнікаў мы знаходзім элементы фантастыкі, гіпербалізацыі. Аднак, у адрозненне ад...