Устарэлая лексика у рамане У.Караткевича " Каласы под сярпом тваим"

УВОДЗІНЫ

У кожны перыяд развіцця мовы ў ёй функцыяніруюць словы, якія належаць да актыўнага слоўнікавага запасу, якія пастаянна ўжываюцца ў гаворцы, і словы, якія выйшлі з паўсядзёнага ўжывання і таму атрымалі архаічную афарбоўку.
Лексіка беларускай мовы застаецца той яе часткай, якая найбольш актыўна і дынамічна развіваецца, таму яна па–ранейшаму прыцягвае ўвагу многіх даследчыкаў. У працах Г.Андаралы, А.Аксамітава, У.Анічэнкі, А.Баханькова, А.Булыкі, І.Германовіча, А.Жураўскага, Г.Кулеш, Г.Лябёдкі, А.Падлужнага і інш. аналізуюцца як агульныя працэсы развіцця лексічнага саставу беларускай мовы на сучасным этапе, так і ўстанаўліваюцца прычыны архаізацыі асобных лексем, паказваюцца змены семантыкі лексічных адзінак, высвятляюцца асаблівасці функцыянавання ўстарэлых слоў у мове мастацкай літаратуры, фальклоры, народных гаворках.
Устарэлая лексіка з’яўляецца не толькі неацэнным скарбам моўнай спадчыны, але і каштоўным матэрыялам для вывучэння мовы. Усебаковы аналіз працэсаў архаізацыі ў сучаснай беларускай мове спрыяе далейшаму асэнсаванню асноўных законаў развіцця мовы, асвятленню некаторых працэсаў фарміравання беларускай нацыянальнай мовы, выяўляе дынаміку эвалюцыі слоўнікавага складу (семантычныя і стылістычныя зрухі ў лексічнай сістэме на пэўных этапах яе развіцця, працэсы намінацыі, развіццё новых значэнняў у адных слоў і прычыны ўстарэласці асобных значэнняў у іншых, архаізацыя слова ў цэлым, адлюстраванне “дыяхраніі ў сінхраніі”).
Да гэтага часу не існуе дакладнага тэрміналагічнага азначэння паняцця ўстарэлая лексіка; не вызначаны адзіныя крытэрыі адбору і абазначэння ўстарэлых слоў. Вывучэнне працэсаў архаізацыі лексікі мае важнае значэнне і для больш строгага лексікаграфічнага адлюстравання яе.
“Удакладненне кваліфікацыйных крытэрыяў устарэлага слова дазволіць выпрацаваць адзіныя падыходы пры абазначэнні ўстарэлай лексікі ў слоўніках беларускай мовы і вырашыць праблему універсальнага маркёра, што дазволіць больш паслядоўна і акрэслена адбіраць...

ЗАКЛЮЧЭННЕ



З развіццём грамадства ўзнікаюць новыя грамадска–палітычныя адносіны, iншымi становяцца эканоміка, ваенная справа, змяняецца і культура народа. З узнікненнем тых ці іншых прадметаў, з'яў адпадае неабходнасць у словах,якія іх абазначаюць.
Лексічная сістэма сучаснай літаратурнай беларускай мовы ахоплівае многія сотні тысяч слоў, розных, як па часе ўзнікнення, так і па паходжанні. Фарміраванне яе, як і самой беларускай мовы, непарыўна звязана з гісторыяй народа: адпаведна таму, як адбывалася фарміраванне народа на стадыях рода, племені, народнасці і нацыі, ішло развіццё і беларускай мовы.
Фарміраванне ўстарэлай лексікі абумоўлена экстралінгвістычнымі і ўнутрымоўнымі (стылістычная разнапланавасць паралельна функцыянуемых лексем пры ўжыванні ў літаратурнай мове; няздольнасць асобных лексем да семантычнага абнаўлення і далейшага развіцця; частотнасць (запатрабаванасць / незапатрабаванасць) слова) прычынамі.
Устарэлыя словы даволі поўна адлюстроўваюць семантыка-стылістычныя асаблівасці дадзенага разраду пасіўнай лексікі; у сучаснай беларускай мове часцей за ўсё становяцца ўстарэлымі словы адназначныя (гута, дзядзькаванне, iмперыял i інш.). Словы шырокай семантыкі радзей трапляюць у склад устарэлай лексікі, аднак прыклады полісемантычных гістарызмаў гавораць пра магчымасць архаізацыі двух (i больш) значэнняў слова (дзедзіч, чалядзін i інш.).
Устарэлыя словы – складаная і шматузроўневая сістэма, элементы якой даслеуюцца ў сучасным мовазнаўстве ў залежнасці ад прычын архаізацыі, з пазіцый ступені ўстарэласці м характару іх выкарыстання.
Архаізмы і гістарызмы выконваюць у мове самыя разнастайныя стылістычныя функцыі. Яны шырока ўжываюцца для стварэння каларыту пэўнай эпохі ў мастацкай і гістарычнай літаратуры. Пісьменнікі даволі часта звяртаюцца да ўстарэлай лексікі як да сродку выразнасці мастацкай мовы.
Паводле праведзенага даследавання мы атрымалі наступныя вынікі:
1) у тэксце рамана прысутнічаюць усе тыпы архаізмаў: уласна лексічныя,...