История государства и права Беларуси

Адміністрацыйна-тэрытарыяльная структура краіны змянялася на працягу усяго існавання ВКЛ, асабліва пасля палітычнага аб’яднання з Польскім каралеўствам у 1569 г. Пачатак быў пакладзены яшчэ першымі літоўскімі князьямі, якія імкнуліся пашырыць межы дзяржавы.
Палітыка адміністрацыйна-тэрытарыяльнага падзелу земляў Вялікага Княства Літоўскага (ВКЛ), а таксама і беларускіх земляў, заняла даволі доўгі час. Умовы, уплываўшыя на падзел земляў былі рознымі: дробныя міжусобныя сутычкі, войны з суседнімі дзяржавамі і інш.
Княства было асноўнай, найбуйнейшай адміністрацыйнай адзінкай да 16 ст. У XIII–XIV стст. згадваюцца таксама воласці (адміністрацыйна- тэрытарыяльная адзінка ў ВКЛ, населеная сялянамі-даннікамі, якія ўтваралі тэрытарыяльную абшчыну). Яны паўставалі, як часткі, альбо асобныя адзінкі дзяржаўна-княжацкіх уладанняў. Трэба адзначыць, што амаль усе адміністрацыйна-тэрытарыяльныя адзінкі падпадалі пад падзел на дзве агульныя, вельмі прыкладна акрэсленыя дзяржаўныя паловы Вялікага Княства Літоўскага і Рускага: Літву і Русь. Вярхоўная ўлада ВКЛ кіравала праз князёў-васалаў, сярод якіх былі прадстаўнікі мясцовых княжацкіх дынастый. У буйных беларускіх княствах, напрыклад як у Полацкім і Віцебскім, княжылі па волі Вялікага князя асобы манаршага дому. Абласных князёў нельга было лічыць аднаасобнымі і незалежнымі ад Вялікага князя. Яны былі хутчэй суправіцелямі Вялікага князя. Тым не менш вярхоўная ўлада была толькі аб’яднальным механізмам кангламерату зямель Вялікага Княства Літоўскага.
Адным з найважнейшых этапаў у складаным працэсе нараджэння беларускай дзяржавы стаў I Усебеларускі з'езд (кангрэс), ён праходзіў з 15 па 17 снежня 1917 года ў Мінску ў будынку гарадскога тэатра (цяпер Нацыянальны акадэмічны тэатр імя Янкі Купалы).
Пра з’езд надрукавана шмат успамінаў, дакументальных публікацый, навуковых прац, твораў прыгожага пісьменства.
Складзены жыццяпісы асноўных дзейных асобаў з’езда, што дазволіла выявіць новыя дакументы, удакладніць абставіны...

Можна сказаць, што з самага пачатку 16 ст. у Беларусі, як увогуле на ўсёй тэрыторыі ВКЛ, пачалі праходзіць актыўныя змены ў адміністрацыйна-тэрытарыяльным падзеле, у дзяржаўнай і мясцовай уладзе. Гэтыя змены адбываліся пад уздзеяннем аб'ектыўных і суб'ектыўных прычын.
Завяршыўся працэс складвання тэрыторыі дзяржавы, уніфікацыі яго адміністрацыйна-тэрытарыяльнага дзялення ў выніку праведзенай у 1565-1566 гг. адміністрацыйнай рэформы, што ў канчатковым выніку прывяло да канчатковага афармлення цэнтралізаванай дзяржавы. Склалася яна ў форме саслоўна-прадстаўнічай манархіі, для якой характэрна наяўнасць манарха, улада якога абмежаваная, паступова фарміруючымся органам улады – вялікім вальным соймам і павятовым соймам - пра што сведчаць нормы Статутаў ВКЛ 1529 1566, 1588 гг.
Дзяржаўны апарат ВКЛ у XVI ст. інтэнсіўна развіваецца. У яго развіцці выразна выяўляюцца такія тэндэнцыі як ўскладненне структуры, уніфікацыя мясцовых органаў, цэнтралізацыя. Менавіта ў другой палове 16 ст. завяршаецца працэс складвання і прававога замацавання асноўных звёнаў дзяржаўнага апарату.
Падзеі якія адбыліся ў 1917 г. спрыялі згуртаванню нацыянальных арганізацый, якія аб'ядналіся ў Вялікай Беларускай Радзе. Імкненне да самавызначэння прывялі да склікання Першага Усебеларускага з’езда. Дэлегаты падзяліліся на тых, хто змагаўся за поўную незалежнасць, і тых, хто выступаў за аўтаномную дэмакратычную рэспубліку ў складзе Расеі. Другая прапанова мела значна больш прыхільнікаў і была прынятая.