Францiшак аляхновiч

УВОДЗІНЫ

Францішак Аляхновіч яшчэ пры жыцці прызнаны сучаснікамі «бацькам навейшай беларускай драматургіі», аднак яго імя на доўгі час было выкрэслена з гісторыі айчыннай культуры. Асоба з няпростым, пакручастым лёсам – рэжысёр, артыст, літаратар, грамадскі дзеяч – без Ф. Аляхновіча немагчыма ўявіць станаўленне беларускага нацыянальнага тэатра.
Яго пяру належаць п'есы самага рознага кшталту: напісаныя ў рэчышчы еўрапейскай "новай драмы" творы "Страхі жыцця", "Цені", "Няскончаная драма", гарадскія камедыі "На Антокалі", "Шчаслівы муж", казачныя п'есы для дзяцей "У лясным гушчары", "Базылішак", сцэнічны гратэск "Круці не круці – трэба памярці". Ф. Аляхновіч з'яўляецца аўтарам першага ў беларускай навуцы даследавання-манаграфіі "Беларускі тэатр". Асабістая жыццёвая драма творцы лягла ў аснову
Ягонае імя вядомае значна менш, чым імя Аляксандра Салжаніцына. Між тым, менавіта ён, Францішак Аляхновіч, сваёй кнігаю «У капцюрох ГПУ» упершыню за некалькі дзесяцігодзьдзяў да «Архіпэлягу Гулагу» здолеў сказаць сьвету праўду пра сістэму савецкіх канцлягераў.
Усе вышэйадзначаная, на наш погляд, сведчыць об цікавасці і актуальнасці тэмы гэтай работы.

ЗАКЛЮЧЭННЕ

Францішак Аляхновіч пражыў насычанае на падзеі, прасякнутае болем, рэдка асьветленае промнямі шчасьця жыцьцё. Паляк па нацыянальнасьці, ён прысьвяціў сябе Беларусі. Адраджэньню праз слова, праз тэатар.
Разам з Ігнатам Буйніцкім, Алесем Бурбісам, Леапольдам Родзевічам стварыў першы беларускі тэатар; працаваў акторам у Кракаве і ў польскіх тэатрах Галіччыны; выдаваў газэту «Беларускае жыцьцё»; быў дырэктарам і рэжысэрам Беларускага тэатру; напісаў шэраг п’есаў (за што яго называюць «беларускім Мальерам ХХ стагодзьдзя»); узяў на сябе сьмеласьць дапісаць купалаўскую «Паўлінку», дадаўшы трэці акт «Заручыны Паўлінкі»; явіўся адным з заснавальнікаў «Таварыства Беларускай Школы»…
Ён не загінуў у высылцы на Салаўках, ня быў расстраляны пасьля яе… «У капцюры НКВД я ня трапiў, - піша Аляхновіч. - Пашанцавала. Калi б трапiў, ужо ня пiсаў бы гэтых радкоў. I, мабыць, ужо ня траплю». Але савецкая сістэма, калі паймала ў кіпцюры, не выпускала нікога.
3 сакавіка 1944 года Аляхновіч быў застрэлены на сваёй кватэры ў Вільні. Да сёньня ня высьветлена, хто быў забойцам. Ім мог быць як агент з Арміі Краёва, так і савецкі дывэрсант.
Спадчына Францішка Аляхновіча ня згінула сярод пыльных паліцаў бібліятэк. Ягоныя п’есы і ўспаміны праходзяць у ВНУ. А у 1990-я ягоныя глыбокія, мэтафізычныя творы вярнуў на беларускую сцэну Мікола Трухан.